Celem artykułu jest zaprezentowanie modelowego podejścia do realizacji usług audytu wewnętrznego w obszarze raportowania niefinansowego. Aby go osiągnąć, przeprowadzono analizę literatury oraz aktów prawnych w przedmiotowym zakresie. Wnioski sformułowano, opierając się na wnioskowaniu indukcyjnym i dedukcyjnym, przeprowadzonym metodą analizy i syntezy. Artykuł ukazuje modelowy schemat realizacji zadań audytowych w zakresie raportowania niefinansowego. Wskazano w nim przesłanki przyjęcia do planu audytu wewnętrznego zadania zapewniającego z zakresu raportowania niefinansowego oraz opisano przebieg realizacji zadania. Efektem prac audytowych w przedmiotowym obszarze jest wewnętrzny raport poświadczający, który stanowi zapewnienie kierownictwa o rzetelności, jakości i przejrzystości informacji zawartych w sprawozdaniu niefinansowym. Tekst jest głosem w dyskusji na temat potrzeby atestacji informacji niefinansowych oraz wskazaniem roli, jaką może odegrać audytor wewnętrzny w procesie raportowania niefinansowego.

Globalizacja i związana z nią swoboda przepływu kapitału, a także rosnąca rola sfery finansowej i kryteriów finansowych w funkcjonowaniu gospodarki wiążą się z systematycznym wzrostem liczby podmiotów dokonujących transakcji na rynkach kapitałowych. W efekcie obserwuje się coraz większy wpływ operacji finansowych na wynik finansowy jednostek, szczególnie tych spoza sektora finansowego, jak również wzrost udziału aktywów finansowych w ich majątku. Cechą charakterystyczną aktywów finansowych jest szerokie zróżnicowanie celów ich posiadania. Mogą one być nabywane w celach inwestycyjnych, oszczędnościowych, spekulacyjnych, jako zabezpieczenie nadmiaru środków lub zabezpieczenie innych transakcji, mogą też służyć zwiększeniu wartości danej jednostki. Niejednolitość celów posiadania aktywów finansowych skutkuje zróżnicowaniem w zakresie ich klasyfikacji. Sposób klasyfikacji natomiast determinuje sposób ich wyceny oraz prezentacji w sprawozdaniu finansowym. W niniejszej publikacji znalazły się opracowania dotyczące każdego z tych zagadnień. Klasyfikacja, wycena, prezentacja w sprawozdaniu finansowym oraz kwestie podatkowe związane z aktywami finansowymi mają wciąż charakter dyskusyjny i wywołują wiele wątpliwości natury zarówno teoretycznej, jak i praktycznej. Uwaga autorów została skupiona między innymi na nowym podejściu do klasyfikowania i wyceniania aktywów finansowych, które zaprezentowano w Międzynarodowym Standardzie Sprawozdawczości Finansowej nr 9. Standard ten zasadniczo zmienia dotychczasowe kryteria klasyfikacji i wyceny aktywów finansowych, które były dotychczas krytykowane za brak przejrzystości i zbyt dużą szczegółowość uregulowania. Nowe zasady klasyfikacji aktywów finansowych mają się opierać na biznesowym modelu zarządzania przyjętym przez kierownictwo jednostki, który może polegać na utrzymywaniu aktywów finansowych w celu uzyskiwania umownych przepływów pieniężnych albo na dokonywaniu ich sprzedaży. Autorzy, którzy podjęli niniejszą tematykę, prowadzą w swoich artykułach dyskusję nad skutkami wprowadzenia nowych kryteriów klasyfikacji, szczególnie w zakresie zasad wyceny, proponując również własne rozwiązania. Logiczną konsekwencją podjęcia przez kierownictwo jednostki decyzji dotyczących klasyfikacji i wyceny aktywów finansowych jest ich prezentacja w sprawozdaniu finansowym. Autorzy, którzy przeprowadzili badania w zakresie ujawnień aktywów finansowych dokonywanych przez spółki notowane na warszawskiej giełdzie, jak również na giełdach europejskich zgodnie podkreślają, że zakres i sposób prezentacji informacji o aktywach finansowych jest bardzo zróżnicowany i często nie odpowiada wymogom zawartym w regulacjach prawnych i standardach rachunkowości. Utrudnia to istotnie porównywanie sprawozdań finansowych i negatywnie wpływa na ich użyteczność decyzyjną. W kręgu zainteresowań kilku autorów znalazły się również rozważania nad podatkowym aspektem posiadania aktywów finansowych. Wskazują oni na brak precyzyjnych definicji dotyczących aktywów finansowych w prawie podatkowym, co wywołuje wątpliwości interpretacyjne oraz prowadzi do nadużyć zarówno ze strony podatnika, jak i organów podatkowych. Dlatego też kierownik jednostki, dokonując analizy konsekwencji podatkowych każdej zawieranej transakcji, jest zmuszony do korzystania z interpretacji prawa podatkowego oraz bazy orzeczeń i wyroków sądów administracyjnych, które nie są ze sobą spójne. Zagadnienia klasyfikacji, wyceny i prezentacji aktywów finansowych w sprawozdaniach finansowych są również aktualne w krajach Europy Wschodniej – na Białorusi i w Rosji. Autorzy artykułów dotyczących tych krajów opisują głównie problemy związane z wdrożeniem i stosowaniem regulacji międzynarodowych, uznając jednocześnie, że wynikają one z niedostosowania lub braku regulacji krajowych w zakresie aktywów finansowych. W niniejszej publikacji znalazły się ponadto opracowania dotyczące szczególnych zagadnień związanych z aktywami finansowymi, w tym np. wyceny aktywów finansowych posiadanych przez banki czy też polityki rachunkowości w zakresie aktywów finansowych prowadzonej (...)

Rachunkowość jednostek gospodarczych i instytucji jest zorientowana na dostarczanie informacji wewnętrznym i zewnętrznym użytkownikom. Informacje te dotyczą procesów gospodarczych i rezultatów działalności wykorzystywanych w dokonywaniu ocen i podejmowaniu decyzji. To czyni rachunkowość najważniejszym elementem systemu informacyjnego jednostek gospodarczych. Rachunkowość stanowi również podstawową bazę informacyjną dla controllingu. Rachunkowość ukierunkowana na controlling ma za zadanie informacyjne wspomaganie procesu podejmowania decyzji i oceny działalności poszczególnych jednostek organizacyjnych na poziomie całego przedsiębiorstwa. Rachunkowość ukierunkowana na controlling zapewnia obsługę informacyjną wszystkich funkcji zarządzania: planowania, organizowania, motywowania i kontrolowania. Rola rachunkowości w systemie informacyjnym controllingu wynika z jej zadania, którym jest pomiar rezultatów działalności jednostki gospodarczej oraz poszczególnych ośrodków odpowiedzialności. Rezultaty tego pomiaru są prezentowane nie tylko w sprawozdaniach finansowych, lecz także w wewnętrznych raportach sporządzanych okresowo oraz na bieżąco według potrzeb. Jakość informacji dostarczanych przez rachunkowość w dużym stopniu przesądza o skuteczności działań podejmowanych w ramach controllingu. Rachunkowości uważanej za najważniejszy system informacyjny controllingu jest poświęcony niniejszy zeszyt Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Zeszyt prezentuje artykuły naukowe dotyczące różnych etapów procesu informacyjnego rachunkowości. Część artykułów porusza zagadnienia teoretyczne dotyczące koncepcji, zasad i procedur przetwarzania informacji w systemie rachunkowości, część zaś prezentuje problemy i przykłady praktycznego prowadzenia rachunkowości ukierunkowanej na controlling w określonych jednostkach gospodarczych oraz instytucjach. Pragniemy wyrazić nadzieję, że niniejszy tom będzie stanowić pewien wkład w doskonalenie sposobu przetwarzania informacji w systemie rachunkowości, mającej pełnić ważną rolę zasilania informacyjnego controllingu. Edward Nowak, Marcin Kowalewski, Maria Nieplowicz

Katedra Finansów i Rachunkowości Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz Katedra Zarządzania Finansami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu są organizatorami cyklicznej konferencji naukowej pod tytułem „Finanse i rachunkowość na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Piąta konferencja z zainicjonowanego cyklu odbyła się w dniach 24-26 kwietnia 2017 roku w Jeleniej Górze. Głównym celem tegorocznego spotkania naukowców i praktyków zajmujących się tematyką zrównoważonego rozwoju stała się wymiana poglądów na temat jego znaczenia dla pomyślności społeczeństw i gospodarek oraz dobrostanu środowiska naturalnego w perspektywie globalnej, europejskiej, krajowej, regionalnej i lokalnej (makro-, mezo- i mikroekonomicznej), a także na temat możliwości jego utrwalania poprzez doskonalenie działania systemów finansowych, procesów zarządzania finansami oraz rachunkowości. Na konferencję, w której uczestniczyło sto jeden osób – reprezentujących trzydzieści uczelni wyższych mających siedziby w siedemnastu miejscowościach w Polsce, na Łotwie oraz w Niemczech, osiemdziesięciu trzech autorów nadesłało łącznie sześćdziesiąt osiem artykułów naukowych w języku polskim lub angielskim. Opracowania, które przeszły procedurę kwalifikacyjną i otrzymały pozytywne recenzje, weszły w skład jednego z dwóch zeszytów Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu: PN 478 Finanse i rachunkowość na rzecz zrównoważonego rozwoju – edukacja, etyka, innowacje. Finanse, pod redakcją naukową Teresy Orzeszko, Melanii Bąk i Elżbiety Hajdugi i PN 479 Finanse i rachunkowość na rzecz zrównoważonego rozwoju – edukacja, etyka, innowacje. Rachunkowość, pod redakcją Jacka Adamka, Joanny Kogut i Wojciecha Krawca. Bardzo serdecznie dziękujemy autorom za podjęcie trudu przygotowania interesujących tekstów, a recenzentom – za wysiłek ich oceny oraz cenne uwagi i trafne sugestie, które z pewnością przyczyniły się do udoskonalenia recenzowanych opracowań. Wierzymy, że podjęta współpraca nie będzie incydentalna, lecz zaowocuje trwałymi kontaktami naukowymi, spotkaniami i interesującymi dyskusjami w przyszłych latach, na kolejnych naszych konferencjach, na które już dzisiaj serdecznie zapraszamy. Pozostajemy z nadzieją, że artykuły zawarte w zeszycie spełnią oczekiwania czytelników i spotkają się z ich życzliwym odbiorem. Życzymy interesującej lektury. Teresa Orzeszko, Melania Bąk, Elżbieta Hajduga, Jacek Adamek, Joanna Kogut, Wojciech Krawiec

Sprawne funkcjonowanie jednostek gospodarczych i instytucji uwarunkowane jest między innymi otrzymywaniem użytecznych informacji. Są one dostarczane przez rachunek kosztów i rachunkowość zarządczą i wykorzystywane na potrzeby planowania i kontroli działalności, a także podejmowania decyzji. Informacje z systemu rachunkowości stanowią również podstawę funkcjonowania controllingu jako skutecznego narzędzia sterowania działalnością jednostki. Konieczność dostarczania użytecznych informacji w sytuacji dynamicznych zmian w warunkach prowadzenia działalności wymusza doskonalenie systemów rachunku kosztów i rachunkowości zarządczej. Proponowane rozwiązania teoretyczne i praktyczne powinny spełniać oczekiwania ich użytkowników. Rozwój rachunku kosztów przejawia się w różnych obszarach, począwszy od doskonalenia systemów ujmowania kosztów w ewidencji, przez rozwijanie procedur rozliczeniowych aż po tworzenie narzędzi wspomagających zarządzanie ryzykiem. Procedury rachunku kosztów rozwijane są również w różnych procesach (np. restrukturyzacyjnych) oraz obszarach funkcjonalnych (np. logistyce). Rozwiązania proponowane w ramach rachunkowości zarządczej polegają na integracji dostępnych narzędzi oraz znajdują zastosowanie w nowych obszarach problemowych. Wybranym zagadnieniom rachunku kosztów, rachunkowości zarządczej i controllingu poświęcony jest niniejszy zeszyt Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Zaprezentowane w nim artykuły naukowe prezentują określone koncepcje teoretyczne oraz analizy relacji występujących między rachunkiem kosztów i rachunkowością zarządczą a różnymi obszarami funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ponadto opracowania zawierają pewne rozwiązania, które mogą być zastosowane w przedsiębiorstwach. Dotyczą one przede wszystkim prowadzenia rachunku kosztów na poziomie operacyjnym i stosowania instrumentów rachunkowości zarządczej. Pragniemy wyrazić nadzieję, że przedstawione w niniejszym tomie artykuły będą stanowić przyczynek do rozwoju rachunku kosztów, rachunkowości zarządczej i controllingu. Dzięki temu możliwe będzie ich wykorzystanie w zarządzaniu w przedsiębiorstwach i instytucjach. Edward Nowak, Michał Poszwa

Menedżerowie wszystkich szczebli nieustannie poszukują rozwiązań, dzięki którym możliwe staje się przetrwanie na globalnym rynku i następnie zdobycie przewagi konkurencyjnej. Aby to osiągnąć, niezbędne jest systematyczne pozyskiwanie przydatnych zarządczo informacji. Rachunkowość stanowi bez wątpienia podstawę sytemu informacyjnego przedsiębiorstw i instytucji, jako system ewidencyjno-sprawozdawczy umożliwia bowiem generowanie użytecznych informacji. To z kolei jest niezbędne zarówno do podejmowania racjonalnych ekonomicznie decyzji przez kadrę zarządzającą, jak i do oceny działalności.

Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji jest ukierunkowana na dostarczanie informacji wewnętrznym i zewnętrznym użytkownikom. Informacje te dotyczą procesów gospodarczych i efektów działalności wykorzystywanych w dokonywaniu ocen i podejmowaniu decyzji. To sprawia, że rachunkowość jest najważniejszym elementem systemu informacyjnego jednostek gospodarczych. Stanowi również podstawową bazę informacyjną dla controllingu.

Z całą pewnością proces ewolucji współczesnych finansów wymaga naukowej analizy w celu zwiększenia jego bezpieczeństwa i efektywności. Leży to w interesie zarówno społeczeństwa, jak i gospodarki, szczególnie w okresie zróżnicowanych zagrożeń gospodarczych w skali kraju i świata. Podjęty temat jest bardzo złożony i wielowątkowy. Funkcjonowanie instytucji finansowych, same instrumenty finansów oraz sposób ich zastosowania dostarczają ogromnego materiału badawczego. Należy mieć przy tym na uwadze konieczność dynamicznego ujęcia każdego z poruszanych problemów ze względu na tempo i zakres przemian społecznych, rynkowych, legislacyjnych, a także technologicznych.

Konferencja „ZARA 2018” wpisała się na stałe w kalendarz polskich wydarzeń naukowych. Cieszy to bardzo, ponieważ corocznie tworzona jest okazja do wymiany wiedzy i doświadczeń wśród młodych naukowców, a dodatkowo mają oni możliwość skonsultowania założeń badań naukowych z doświadczonymi pracownikami nauki.

Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza są tymi obszarami rachunkowości, których zadaniem jest dostarczanie wieloprzekrojowych informacji ekonomicznych. Informacje te są wykorzystywane w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi oraz różnymi instytucjami, a więc w planowaniu i kontroli działalności oraz podejmowaniu decyzji. Użyteczność dostarczonych informacji zależy w dużym stopniu od sposobu ich przygotowania oraz dostosowania do specyficznych potrzeb zarządzania. To powoduje odpowiednie wyzwania dla rachunku kosztów i rachunkowości zarządczej, jeśli chodzi o ewolucję rozwiązań teoretycznych i zastosowania praktyczne. Kadra kierownicza oraz menedżerowie przedsiębiorstw i instytucji w coraz większym stopniu wykorzystują w swoich działaniach zarządczych instrumenty rachunku kosztów i rachunkowości zarządczej. Obecnie nie wystarczają już te instrumenty, które wspomagają zarządzanie na poziomie operacyjnym. Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza w coraz większym stopniu włączają się w proces zarządzania strategicznego. Jest to tendencja obserwowana w ostatnich latach, zarówno jeśli chodzi o koncepcje teoretyczne, jak i zastosowania praktyczne. Wybranym problemom rachunku kosztów i rachunkowości zarządczej jest poświęcony niniejszy zeszyt Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Zamieszczone w nim artykuły naukowe prezentują różne koncepcje teoretyczne, określone rozwiązania metodyczne oraz pewne aplikacje w przedsiębiorstwach i instytucjach. Dotyczą one sposobów prowadzenia rachunku kosztów i rachunkowości zarządczej w wymiarze strategicznym i operacyjnym.

Zmiany zachodzące na rynku, związane z coraz większą konkurencją, powodują, że przedsiębiorcy szukają rozwiązań dotyczących nie tylko utrzymania się na rynku, lecz również rozwoju w celu poprawienia swojej pozycji względem innych jednostek gospodarczych. Rachunek kosztów, rachunkowość zarządcza i controlling stanowią istotny element systemu podejmowania decyzji w przedsiębiorstwach. Są one stosowane nie tylko w dużych, ale również w średnich oraz małych przedsiębiorstwach. Każda działalność jednostki gospodarczej generuje koszty, które powinny być pod stałą kontrolą zarządzających. Jest to temat wciąż aktualny w artykułach naukowych publikowanych w Polsce i na świecie. Jest stałym przedmiotem zainteresowania zarówno teoretyków, jak i praktyków.

Historyczna ewolucja systemu rachunkowości zdeterminowana jest rozwojem relacji gospodarczych. Współcześnie poziom globalizacji działalności gospodarczej, nowo kreowane transakcje, wirtualne składniki wartości podmiotu gospodarczego, pomiar i wycena czynników wcześniej nawet nieidentyfikowanych powodują, że obserwuje się intensywny rozwój metod wyceny aktywów i pasywów, a także ujmowanie nowych składników majątkowych. W rezultacie powstaje nowa koncepcja sprawozdania finansowego i są tworzone nowe wyzwania rewizji finansowej. Poziom regulatorów prawa bilansowego zmienia się z krajowego na ogólnoświatowy. Standardy rachunkowości i sprawozdawczości finansowej dyskutowane są na poziomie międzynarodowym przy aktywnym lobbingu organizacji i instytucji o globalnym zasięgu.

Rachunkowość jednostek gospodarczych i instytucji jest zorientowana na dostarcza-nie informacji zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym użytkownikom. Informacje te dotyczą procesów gospodarczych i rezultatów działalności wykorzystywanych w dokonywaniu ocen i podejmowaniu decyzji. To czyni rachunkowość najważniejszym elementem systemu informacyjnego jednostek gospodarczych. Rachunkowość stanowi również podstawę informacyjną dla controllingu. Rachunkowość ukierunkowana na controlling ma za zadanie informacyjne wspomaga¬nie procesu podejmowania decyzji i oceny działalności poszczególnych jednostek organizacyjnych na poziomie całego przedsiębiorstwa. Zapewnia także obsługę in-formacyjną wszystkich funkcji zarządzania: planowania, organizowania, motywowania i kontrolowania. Rola rachunkowości w systemie informacyjnym controllingu wynika z jej za-dania, którym jest pomiar rezultatów działalności jednostki gospodarczej oraz po-szczególnych ośrodków odpowiedzialności. Rezultaty tego pomiaru są prezentowane nie tylko w sprawozdaniach finansowych, ale także w wewnętrznych raportach sporządzanych okresowo oraz na bieżąco według potrzeb. Jakość informacji dostarczanych przez rachunkowość w dużym stopniu przesądza o skuteczności działań podejmowanych w ramach controllingu. Rachunkowości uważanej za najważniejszy system informacyjny controllingu jest poświęcony niniejszy zeszyt Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Zawiera on artykuły naukowe dotyczące różnych etapów procesu informacyjnego rachunkowości. Część artykułów porusza zagadnienia teoretyczne dotyczące koncepcji, zasad i procedur przetwarzania informacji w systemie rachunkowości. Część zaś prezentuje problemy i przykłady praktycznego prowadzenia rachunkowości ukierunkowanej na controlling w określonych jednostkach gospodarczych oraz instytucjach. Pragniemy wyrazić nadzieję, że niniejszy tom będzie stanowić pewien wkład do doskonalenia sposobu przetwarzania informacji w systemie rachunkowości, mającej odgrywać ważną rolę w zasilaniu informacyjnym controllingu.

Podstawowym celem rachunkowości jednostek gospodarczych jest dostarczanie informacji użytkownikom wewnętrznym i zewnętrznym. Informacje te powinny odzwierciedlać realne procesy gospodarcze i rezultaty działalności, stanowiące podstawę do dokonywania ocen i podejmowania decyzji. Z tej perspektywy rachunkowość można postrzegać jako najważniejszy element systemu informacyjnego jednostek gospodarczych. Rachunkowość stanowi również podstawową bazę informacyjną dla controllingu. Rachunkowość zorientowana na controlling ma za zadanie informacyjne wspomaganie procesu podejmowania decyzji i oceny działalności poszczególnych jednostek organizacyjnych na poziomie całego przedsiębiorstwa. Takie ukierunkowanie rachunkowości zapewnia obsługę informacyjną wszystkich funkcji zarządzania: planowania, organizowania, motywowania i kontrolowania. Rola rachunkowości w systemie informacyjnym controllingu wynika z jej zadania, którym jest pomiar rezultatów działalności jednostki gospodarczej oraz poszczególnych ośrodków odpowiedzialności. Rezultaty tego pomiaru są prezentowane nie tylko w sprawozdaniach finansowych, ale także w wewnętrznych raportach sporządzanych okresowo oraz na bieżąco według potrzeb. Jakość informacji dostarczanych przez rachunkowość w dużym stopniu przesądza o skuteczności działań podejmowanych w ramach controllingu. Niniejszy zeszyt Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu jest poświęcony rachunkowości traktowanej jako podstawowy system informacyjny controllingu. Zaprezentowano w nim artykuły naukowe dotyczące różnych rodzajów i instrumentów controllingu. Ponadto część artykułów porusza zagadnienia teoretyczne dotyczące koncepcji, zasad i procedur przetwarzania informacji w systemie rachunkowości, część zaś prezentuje problemy wdrażania controllingu oraz przykłady praktycznego zastosowania tego systemu w różnych organizacjach – nie tylko sektora prywatnego, ale też publicznego. Pragniemy wyrazić nadzieję, że publikowane opracowania przyczynią się do doskonalenia sposobu przetwarzania informacji w systemie rachunkowości, mającej pełnić ważną funkcję zasilania informacyjnego controllingu. Edward Nowak, Piotr Bednarek